I

W 1945 roku na Warmii i Mazurach w zasadniczy sposób zmieniły się dotychczasowe stosunki państwowe, polityczne, gospodarcze, wyznaniowe, ludnościowe i narodowe. Przerwana została ciągłość historyczno-kulturowa tego regionu, czego przejawem był niespotykany w dziejach nowożytnej Europy proces masowej wymiany ludności.

Było to w znacznej mierze możliwe wskutek tego, że po zakończeniu działań wojennych wytworzyła się tu swoista próżnia demograficzna. Według ówczesnych szacunków, po zakończeniu wojny na Warmii i Mazurach przebywało jedynie dwieście tysięcy osób - to znaczy, że liczba ludności tego obszaru zmniejszyła się o prawie 80% w stosunku do stanu zaludnienia sprzed 1939 roku. Byli to głównie dawni mieszkańcy tych ziem - Niemcy, Mazurzy i Warmiacy oraz kilka tysięcy robotników wywiezionych w czasie wojny na przymusowe roboty do Prus Wschodnich z niemal wszystkich krajów Europy. Przeważali wśród nich Polacy oraz obywatele ZSRR.

Nie pierwszy to tego typu przypadek w dziejach krainy nazywanej Prusami, Prusami Wschodnimi, Pomorzem Wschodnim czy Warmią i Mazurami. Proces dziejowy powodował tutaj nawarstwienie się, ale także zanikanie i napływanie ludów, grup narodowych i etnicznych. Po żyjących tu Prusach (Staroprusach) ślad już dawno zaginął, pozostały jedynie spolonizowane czy zgermanizowane nazwy geograficzne i ślady w leksyce gwar Warmii i Mazur.

"Na południu Prus Wschodnich, między torfowiskami i piaszczystą pustocią, pośród jezior i sosnowych lasów żyliśmy, my Mazurzy - mieszanina składająca się z żywiołu pruskiego i polskiego, brandenburskiego, salzburskiego i ruskiego" - pisał urodzony w Ełku na Mazurach Siegfried Lenz.

Koniec Wielkiej Wojny w 1945 roku spowodował zagładę tego świata ...